Радзіма, Айчына. У каранях гэтых слоў блізкія, дарагія кожнаму вобразы: маці, бацька, родныя айчыны месцы.
Выхаванне пачуцця патрыятызму ў дашкольнікаў — працэс складаны і працяглы. Любоў да блізкіх людзей, да дзіцячага сада, да роднага горада і роднай краіны адыгрываюць вялікую ролю ў станаўленні асобы дзіцяці. Гэтая тэма стала прыярытэтным напрамкам у выхаванні нашых дзяцей. Педагогі звяртаюцца да асноў народнага жыцця, да традыцыйнай маральнасці, пачуцця патрыятызму, яркіх старонак гісторыі сваёй Радзімы. Вакуум, які ўтварыўся ў нашым грамадстве ў сферы маральна-патрыятычнага выхавання, абярнуўся вялікімі праблемамі для дзяржавы ў цэлым і для кожнага з нас паасобку.
Паняцце «маральнасць» уключае ўнутраныя, духоўныя якасці, якімі кіруецца чалавек, этычныя нормы правіла паводзін, якія вызначаюцца гэтымі якасцямі. Пад духоўна-маральным выхаваннем разумеецца працэс садзейнічання духоўна-маральнаму станаўленню чалавека, фармаванню ў яго: маральных пачуццяў (сумлення, абавязку, веры, адказнасці, грамадзянскасці, патрыятызму); маральнага аблічча (цярпення, міласэрнасці, лагоднасці); маральнай пазіцыі (здольнасці адрознівання дабра ад зла, праяве самаадданага кахання, гатоўнасці да пераадолення жыццёвых выпрабаванняў); маральных паводзін (гатоўнасці служэння людзям і айчыне, праявы духоўнай разважлівасці, паслухмянасці, добрай волі).
У нашым сучасным свеце эканамічны і сацыяльны крызіс спарадзілі абясцэньванне ведаў, вялікая перавага матэрыяльных багаццяў, адбываецца скажэнне гістарычных падзей, бездухоўнасць сучаснай масавай культуры, крызіс сям’і і сямейнага выхавання, узрастае агрэсія і ўзлаванасць у грамадстве, п’янства, наркаманія ў падлеткавым асяроддзі; экалагічныя катастрофы, забруджванне шкоднымі для здароўя дзяцей шумамі, якія разбуральна дзейнічаюць на псіхіку дзяцей, усё гэта адбіваецца на іх духоўным і псіхічным развіцці — гэта робіць неабходным вяртанне ў жыццё дзіцяці духоўна-маральных традыцый нашага народа і сусветнай культуры, якія трэба прывіць, зберагчы, перадаць.
Адна з найважнейшых задач музычнай адукацыі — гэта выхаванне душы дзіцяці сродкамі музыкі, уздзеянне на працэс станаўлення яго маральных якасцяў. Менавіта ў дашкольным узросце фармуюцца задаткі маральнасці: што такое «добра» і што такое «дрэнна». Нашая мэта не ў выхаванні асобных талентаў, а ў тым, каб усе дзеці палюбілі музыку, каб для ўсіх яна стала духоўнай патрэбай. Ярка выплюхнуць свае эмоцыі, выказаць сваё любоўнае стаўленне да таго кутка Радзімы, у якім ён жыве, дзіцяці дапамагае абстаноўка свят і забаў. Апроч гэтага, фармаванне такіх якасцяў, як калектывізм, каханне да сваёй хаты, беражлівыя адносіны да прыроды, увесь час ажыццяўляецца і на музычных занятках. Дзеці вучацца суперажываць, практыкуюцца ў добрых учынках, самі не заўважаючы гэтага. «Музыка — неабходны душэўны атрыбут чалавечага існавання», — так казаў Арыстоцель. «Справа мастацтва — захоўваць душу», — гэта словы нашага сучасніка В. Распуціна.
Музыка здольная ўздзейнічаць на пачуцці, настроі дзіцяці, яна здольная пераўтвараць яго маральны і духоўны свет. Выявы, да якіх прыцягваецца ўвага дзяцей, павінны быць яркімі, пэўнымі, якія выклікаюць цікавасць, абуджаюць уяўленне. Сутнасць маральна-патрыятычнага выхавання ў тым, каб пасеяць і ўзрасціць у дзіцячай душы любоў да роднай прыроды, да роднага дома і сям’і, да гісторыі і культуры краіны, створанай працамі родных і блізкіх людзей. Патрыятычныя пачуцці закладваюцца ў працэсе жыцця і быцця чалавека, які знаходзіцца ў рамках канкрэтнага сацыякультурнага асяроддзя. Людзі з моманту нараджэння інстынктыўна прывыкаюць да навакольнага асяроддзя, прыроды і культуры сваёй краіны, да побыту свайго народа. Таму базай фармавання патрыятызму з’яўляюцца глыбокія пачуцці кахання і прыхільнасці да сваёй культуры і свайму народу.
Вялікія патэнцыйныя магчымасці маральна-патрыятычнага ўздзеяння складаюцца ў народнай музыцы. Народныя музычныя творы ненадакучліва, у гульнявой форме знаёмяць дзяцей са звычаямі і побытам рускага народа, працай, беражлівым стаўленнем да прыроды, жыццялюбствам, пачуццём гумару. Творы беларускай музычнай і вуснай народнай творчасці, якія выкарыстоўваюцца ў рабоце з дашкольнікамі, простыя, вобразныя, меладычныя, таму дзеці іх хутка засвойваюць. Інтанацыйныя добрыя якасці песень дазваляюць дзецям выкарыстоўваць іх як у малодшым узросце, так і ў старэйшым. Гэтыя песні спрыяюць развіццю першапачатковых пеўчых навыкаў у дзяцей малодшага ўзросту. У старэйшым узросце яны вельмі эфектыўныя ў якасці спявання. Беларускія песні становяцца больш зразумелымі, даступнымі, тое ж датычыцца ігры на дзіцячых музычных інструментах. Народную музыку неабходна ўключаць для развучвання танцавальных рухаў, інсцэніровак, карагодаў, скокаў і г.д.
У працы з дзецьмі неабходна дамагацца, каб яны былі не толькі актыўнымі слухачамі і гледачамі, але і актыўнымі выканаўцамі песень, танцаў, карагодаў, музычных гульняў і да т.п., актыўна ўключаліся ў працу і па падрыхтоўцы да свят і забаў. Таксама трэба выкарыстоўваць узаемасувязь музычнага і выяўленчага мастацтва. Народная музыка ўключаецца ў заняткі па выяўленчай дзейнасці, калі дзеці ствараюць дэкаратыўныя кампазіцыі па матывах народных промыслаў. Уключэнне вуснага фальклору: казкі, пацешкі, прыказкі, прымаўкі, загадкі, скорагаворкі ўзбагачае змястоўны і вобразны бок гаворкі і стымулюе эмацыйныя водгукі дзяцей, робіць працэс успрымання народнага мастацтва больш яркім, глыбокім і ўсвядомленым.
Такім чынам, далучаючы дзяцей да музычнай спадчыны свайго народа, мы выхоўваем у іх пачуццё патрыятызму, а яно неаддзельнае ад выхавання пачуцця нацыянальнага гонару. З дапамогай аўдыё і відэазапісаў народнай музыкі, казак, гучання народнага аркестра ў нашым садзе дзецям даюцца паняцці: «беларуская народная музыка», «аркестр беларускіх народных інструментаў», «беларускі народны хор». На занятках у даступнай форме расказваю дзецям, што песні, казкі, прымаўкі людзі пачалі складаць вельмі даўно, але не ўмелі іх запісваць, і так яны перадаваліся з пакалення ў пакаленне. Хто іх складаў — невядома. Кажуць — народ склаў гэтыя песні, казкі. Таму іх і называюць народнымі. У працы з дзецьмі ранняга ўзросту я выкарыстоўваю малыя фальклорныя формы: пестушкі, пацешкі, прымаўкі. Яны не толькі эмацыйна афарбоўваюць занятак, але і дапамагаюць вырашыць многія музычныя задачы. Важна з першых жа заняткаў навучыць дзяцей разумець педагога, паўтараць за ім простыя рухі: воплескі ў далоні, паляпванне далонькамі па каленачках, зачыняць далонькамі вочкі. Таму на першых занятках з дзецьмі ранняга ўзросту я выкарыстоўваю такія пацешкі, у якіх згадваюцца часткі цела. Прагаворваючы ці прапяваючы іх на любы матыў, рухі па паказе дарослага.
- Роцік мой умее есці, нос дыхаць, а вушкі слухаць,
Глазанькі моргаць-моргаць, ручкі — усё хапаць-хапаць.
2.Зайка пачаў мыцца, відаць у госці ён сабраўся. Вымыў раток, вымыў носік, Вымыў вуха, вось і суха.
У малодшай групе такія песенькі — пацешкі дапамагаюць авалодаць найпростымі элементамі народнай танцавай пластыкі: прытупванне адной і двума нагамі, пастукванне абцасікам, павароты пэндзляў («ліхтарыкі»), перабежкі, «спружынка», скачкі, самастойнасць выкарыстання гэтых элементаў у вольным танцы. Некаторыя пацешкі ўтойваюць у сабе рыфмаваную падказку да рухаў, дапамагаючы дзіцяці ярчэй прадставіць і выразней перадаць у рухах сэнс пачутага тэксту.
Разнастайныя народныя песенькі і пацешкі-гэта не проста забаўка. Гэта самыя першыя ўрокі для дзіцяці, перш за ўсё — гэта ўрокі роднай мовы. З іх дапамогай дзіця назапашвае неабходную інфармацыю для паспяховага авалодання прамовай у будучыні.
Я хацела б звярнуць увагу на тое, што дзіцячы фальклор дапамагае ў працы не толькі выхавальнікам. Лагапеды могуць выкарыстоўваць фальклор ва ўсталяванні кантакту з дзецьмі, стварэнні спрыяльных умоў для навучання дзяцей чыстай і выразнай гаворкі. Гульні з народным словам патрэбны і музычным кіраўнікам, бо яны дапамагаюць развіваць у дзяцей пачуццё рытму, выразнасць рухаў, творчыя здольнасці. А гульні бацькоў і дзяцей з выкарыстаннем пацешак, прымаўкамі, прымавак і іншых жанраў зробяць іх бліжэй духоўна, што незвычайна важна і для дзяцей, і для іх бацькоў.